Hollanda’da Pandemi Koşullarında Diş Hekimliği Uygulamaları – Kenzi Özge İlbaş

tarafından tdh
0 Yorum Yap

Covid-19 pandemisi ile geçen bir yılı geride bırakırken tüm dünyada diş hekimleri ve ağız-diş sağlığı hizmetleri çeşitli boyutları itibariyle bu süreçten doğrudan etkilenen alanlardan birisi oldu. Topluluk olarak salgının başından bu yana ülkemizdeki durumu elimizden geldiğince aktarmaya, uyarı ve önerilerimizi sunmaya gayret ettik. Türkiye’de salgının yönetememe kriziyle kontrolden çıktığı ve hepimizi en ağır şekilde etkileyen bir sosyal cinayete dönüştüğü bugünkü koşulların biz diş hekimleri için de fazlasıyla travmatik olduğunu ve ağız-diş sağlığı hizmetlerinin plansızlık ve öngörüsüzlük nedeniyle ciddi ölçüde etkilendiğini yaptığımız açıklamalarda belirttik. Ülkemizde durum böyleyken acaba dünyada ağız-diş sağlığı hizmetleri pandemi koşullarında nasıl devam etti, diş hekimleri buradaki gibi ağır bir tabloyla karşılaştı mı soruları etrafında bir yazı dizisi hazırlamaya karar verdik. İlk yazıda Hollanda’daki durumu inceliyoruz. Kenzi Özge İlbaş Groningen’den aktarıyor.

Giriş

Öncelikle çok kısa bir şekilde Hollanda’da normal şartlar altında ağız ve diş bakım hizmetlerinin nasıl yürütüldüğüne dair genel bilgi vermek istiyorum.

Hollanda’da ağız bakım hizmetleri şahıs veya limited şirketleri adına olabilen muayenehane, ağız ve diş bakım poliklinikleri, uzman klinikleri ve hastane bünyesinde (yalnızca çene cerrahisi) verilmektedir. Üniversite eğitim hastaneleri de aynı zamanda tüm branşlarda hasta tedavi etmektedir. Ülke genelinde yalnızca Amsterdam, Nijmegen ve Groningen şehirlerinde olmak üzere üç diş hekimliği fakültesi mevcuttur. Bunun yanı sıra Oral Hijyenistler de tıpkı diş hekimleri gibi klinik açma yetkisine sahiptirler. Diş protez laboratuvarları da bazı protez işlemleri için direkt hasta kabul edebilmektedir. Hastalar uzman kliniklerine ancak kendi diş hekimlerinin sevk mektubu ile gidip tedavi olabilmektedir, uzman klinikleri direkt olarak hasta kabul edemez ve uzmanlığının gerektirdiği işlemler dışında hastaya müdahalede bulunamazlar.

Covid-19 Krizi

Hollanda’da ilk Coronavirüs vakası 27 Şubat 2020’de ve hastalığa bağlı ilk ölüm 6 Mart 2020’de bildirildi. Bunun akabinde 15 Mart 2020’de ülke çapında pandemi için yasal olarak alınan ilk lockdown kararı üzerinden tam bir yıl geçti. Mart 2020 itibari ile tüm etkinliklerin iptal edilmesi yönündeki tavsiye ile ilk olarak iptal edilen dental organizasyon Dental Expo 2020 oldu.

Sağlık ve Gençlik Bakım Müfettişliği (IGJ) ve Sağlık, Refah ve Spor Bakanlığı’ndan (VWS) gelen acil çağrı üzerine ağız bakımında 4 profesyonel kuruluş (Hollanda Diş Hekimleri Birliği (ANT), Hollanda Kraliyet Diş Hekimliği Derneği (KNMT), Hollanda Diş Hijyenistleri Derneği (NVM) ve Hollandalı Diş Teknisyenleri Örgütü (ONT) bir çatı altında birleşerek Nisan 2020 itibariyle Corona Ağız Bakım Rehberi Komitesi (CLMC) kurdular. CLMC korona krizi sırasında enfeksiyonun önlenmesi konusunda tüm ağız bakımı kuruluşlarına ortak tek bir kaynaktan kesin tavsiyelerde bulunmak üzere kurulmuştur.

KNMT, ANT, NVM VE ONT’nin olduğu çatı birliği ilk olarak lockdown kararının yasal olarak duyurulmasını takiben tüm üyelerine en az 6 Nisan’a kadar düzenli bakım hizmetlerini askıya almalarını ve korona olmayan hastalar için acil tedavi verebilmek adına kendi muayenelerini çalışma saatleri içerisinde açık tutmalarını tavsiye eden bir açıklama yaptı. Kliniklerin tamamen kapatılması yerine acil tedavi verebilecek şekilde hazır bulunmaları ile hastanelerde oluşabilecek yığılmaların önlenmesi hedeflendi. Her kliniğin kendi bünyesi içinde nöbet protokollerini takip ederek yeni bir çalışma çizelgesi hazırlaması tavsiye edildi.

Çatı birliğinin yayınladığı acil olmayan bakım hizmetlerinin askıya alınması tavsiyesi Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanarak belirtilen süre içinde bir standart olarak uygulanmasına karar verildi. Böylelikle tavsiyeye tüm üyelerin uyması zorunlu hale getirildi. Bu süre içerisinde kapatılan ve kısıtlanan tüm kliniklerin masraflarının telafi edileceği garanti edildi.

KNMT, ANT, NVM ve ONT meslek örgütleri, profesyonel gruba kısa vadede korona krizi sırasında enfeksiyonun önlenmesi konusunda kesin tavsiyelerde bulunacak olan Corona Ağız Bakımı Kılavuz Komitesini kurdu.

Elbette ilk düzenleme pozitif olduğu tamamen kesinleşen bireylerin klinik ziyaretleri sırasında başta klinik çalışanları olmak üzere diğer hastaların hastalanma riskini ortadan kaldırmak adına Grup B ( Covid-19 enfeksiyonu geçirdiği kesin ya da şüpheli olan) hastalarının bakım hizmetlerinin tamamen ayrı olması zorunluluğu üzerine idi. Grup A ( Covid-19 enfeksiyonunun herhangi bir semptomunu göstermeyen) hastalarına verilen hizmete göre mekan ve zaman organizasyonu şart koşuldu. Elbette Covid-19 pozitif hastalara öncelikle ağrı kesici ya da antibiyotik reçete edilerek uzaktan tedavi verildi. Medikasyonun yardımcı olmadığı hastalara klinik randevusu planlanmasına karar verildi.

Reçete işlemleri, sevk işlemleri ve diş hekimi tedavi mektubunun da dahi olduğu tüm işlemlerin digital platform üzerinden hastaya ulaştırılması tavsiye edildi.

25 Mart 2020 itibari ile Covid-19 pozitif olup acil diş ağrısı olan hastalar için Hollanda genelinde 12 kliniğe Corona Akut Ağız Bakım Merkezi (CAM) statüsü verildi. CAM, KNMT’nin ROAZ (Bölgesel Konsültasyon Akut Bakım) ile işbirliği içinde kurduğu ve Ulusal Akut Bakım Ağı (LNAZ) ile bağlantı kuran ülke çapında bir diş hekimleri ağıdır. Bakım sağlamak için 12 ROAZ bölgesinin her biri için bir diş hekimi mevcut olacak şekilde düzenleme yapıldı. Bunun için gerekli kişisel koruyucu ekipmanın dağıtımı ise LNAZ üzerinden yapıldı.

Tüm ağız bakım uygulamalarının 22 Nisan 2020 itibari ile sorumlu ve uygun bir şekilde düzenli ağız bakımına devam edebilecekleri duyuruldu. Uygulamaya devam edecek kliniklerin ve tüm ağız bakımı sağlayıcılarının Corona Ağız Bakım Kılavuzu’nu zorunlu takip etmesi gerektiği anlamına gelmektedir.

1 Temmuz 2020’ye kadar Covid-19 pozitif hastalar CAM kliniklerinde tedavi edildi. Bu tarihten sonra pozitif hastalar da diğer hastalar gibi normal yollardan tedavi hizmeti alabilecek şekilde yeni bir düzenleme yapıldı. CAM uygulamalarının sonlandırılması nedeniyle Grup B (Covid-19 pozitif veya şüpheli) hastaları için normal kliniklerde acil bakım hizmetlerine erişim mümkün oldu. Bu süreci yönetmek için kliniklerin alması gereken ek önlemler ve çalışma yöntemleri kılavuzları hazırlandı.

Finansal Önlemler

17 Mart 2020 günü ile acil toplanan bakanlar kurulu sonrası diş hekimliği kliniklerine ve şahıs şirketi olarak hizmet sunan diş hekimlerine yönelik acil finansal destek planı açıklandı. Böylelikle likidite sıkıntısı yaşayan kuruluşlara hibe ve hızlı kredi desteği verilmesi, vergi ödemelerinin askıya alınması vb. gibi birçok ekonomik destek paketi açıklandı.

Çalışanlarına ödeme yapmaya devam edebilmeleri ve ciro kaybını telafi etmek amacı ile işverenler için Acil Durum Fonu (NOW) oluşturuldu. Vergi ödemeleri 1 Nisan 2021’e kadar ertelendi. Çalışanların maaşları %70 oranında devlet tarafından ödendi. Hastalanan çalışanların hasta oldukları günler bu fon ile karşılandı.

24 Mart 2020’de Avrupa Diş Hekimleri Konseyi (CED) Başkanı Marco Landi, Avrupa Komisyonu’nu Avrupalı diş hekimleri için korona krizinin uzun vadeli sonuçlarını hafifletmeye yardım etmeye çağırdı. Landi, ulusal hükümetleri diş hekimlerini mali acil durum önlemleriyle desteklemeye çağırmanın yanı sıra, Avrupa düzeyinde diş hekimlerinin onları uzun vadede mali olarak desteklemek için fonlara erişebilmelerini de istedi.

Stres Yönetimi

Korona krizi nedeni ile normal zamanlardan çok daha fazla stres yaşayan diş hekimleri için online seminerler ve online psikolog görüşmeleri ile psikolojik destek verildi. Psikolojik destek özel sigorta kapsamında değil genel olarak ihtiyacı olan her bireyin alabilmesi için temel sigorta paketine dahil edildi. Muayenehanenin mali durumu, personel sorunları ve hastalar ile ilgili endişeler… Liste elbette uzayıp gidiyor. Yine de diş hekimleri bu krizle başa çıkabilecek en yetkin meslek grubu. Normal çalışma şartlarımızda bize sıradan gelen koruyucu ekipmanlar artık diğer sağlık çalışanlarının da bir rutini haline geldi. O nedenle stresin kaynağı enfeksiyonun ne kadar süreceğinin öngörülememesinden kaynaklanan ekonomik belirsizlik. Yine de Türkiye’deki meslektaşlarımın bireysel çabalarına bakınca Hollanda’daki diş hekimlerinin süreci çok daha rahat atlattığını söylemek mümkün.

Test Önceliği

21 Eylül 2020’den itibari ile korona testlerinde ağız ve diş sağlığı çalışanları da dahil olmak üzere sağlık çalışanlarına geçici olarak öncelik verilmişti. Pozitif bir çalışma arkadaşı ya da hasta kontağı sonrası isteyen personel hızlı bir şekilde test edildi. Uygulama hala mevcut. Test kapasiteleri de giderek artıyor. Nisan 2021 itibari ile bazı marketlerde kendin yap Covid-19 test kitleri satışa sunuldu. Böylece isteyen herkes evde kendi kendine test yapabilecek. Şüpheli bireylerin kesin sonuç almak için test merkezine başvurmaları da gerekiyor.

5 Ekim 2020 ile tüm kamusal alanlarda maske takma zorunluluğu getirildi. Diş bakım klinikleri bekleme odasında bekleyen hastalardan maske takmalarını elbette isteyebilirler fakat yasal bir zorunluluğu olmadığı için maske takmayı reddeden hastaların tedavilerini de geri çeviremezler.

Aşılama

Hollanda aşılamaya 2021 ile başladı. Öncelikli olarak acil servislerde çalışan sağlık çalışanları ve yaşlı bakım merkezlerinde çalışan sağlık çalışanları aşılandı. Ağız sağlığı hizmeti sunucularının, tıpkı diğer sağlık hizmeti sunucuları gibi COVID-19’a karşı öncelikli olarak aşılanacağı açıklandı. Mevcut aşılama stratejisine göre, aşıların 2021’in ikinci çeyreğinden itibaren yapılması bekleniyor.

Sonuç

Hollanda’da pandemi zamanında diş hekimliği pratiğine baktığımızda yalnızca 3 hafta boyunca rutin tedavilerin askıya alındığı ve sonrasında tüm tedavilerin normal bir şekilde devam ettiğini söyleyebiliriz. Enfeksiyon yayılımı bu kadar fazla iken ülkede çalışmasına izin verilen ilk grup diş hekimleri idi. Bunun gerekçesi olarak diş hekimliği mesleğinde enfeksiyon kontrolünün zaten rutin bir uygulama olduğu ve bu konuda diş hekimlerine güvenin tam olduğu halka açıklandı. Gerçekten de randevularda ciddi bir azalma görülmedi. Şüpheli durumu olanlar ya da semptom gösteren hastalar direkt olarak kendileri randevu değişikliği yapıyorlar. Randevu konusunda Hollanda kadar başarılı organizasyon yapan yoktur sanırım. Ne de olsa booking ülkesi.

Mevcut önlemler ile aktif olarak çalışıp herhangi bir enfeksiyon atlatmadığım için elbette kendimi çok şanslı hissediyorum. Umarım bir an evvel pandemi sona erer ve şu an Türkiye’de filyasyonda görev alan meslektaşlarım kaldıkları yerden mesleklerine devam ederler.

ŞUNLAR DA HOŞUNUZA GİDEBİLİR